Chiều tối hôm15/05/2024, kênh truyền hình Quốc gia VTV24 đưa tin về Một cơ sở khám chữa bệnh quảng cáo chỉ cần nhịn ăn trong 20 ngày và uống ''nước thần'' là có thể chữa khỏi mọi loại bệnh tật, kể cả bệnh nan y như ung thư giai đoạn cuối. Đáng bàn luận là chưa rõ VTV24 đưa tin là muốn phê phán hiện tượng này hay chỉ phản ánh sự thật. Nhưng thái độ của Chủ "cơ sở khám chữa bệnh" ấy trả lời phóng viên rất tự tin, điều này vô tình làm cho bản tin trở thành công cụ minh chứng cho hiệu quả của phương pháp chữa bách bệnh này.
Nên phê phán hay không?
Trước hết, việc quảng cáo một phương pháp chữa bệnh không có cơ sở khoa học và không được các cơ quan y tế có thẩm quyền công nhận là hoàn toàn sai trái. Đây có thể được coi là hành vi lừa đảo, gây nguy hiểm cho sức khỏe của người dân. Nhịn ăn hoàn toàn và chỉ uống nước trong 20 ngày rõ ràng là không đủ để cung cấp năng lượng và dưỡng chất cần thiết cho cơ thể, lại càng không thể chữa được bệnh hiểm nghèo như ung thư. Những lời quảng cáo như vậy có nguy cơ làm cho người bệnh bỏ qua các phương pháp điều trị y khoa đã được công nhận, gây nguy hiểm đến tính mạng.
Điểm đáng lưu ý đầu tiên là việc ông N ra lệnh cấm hoàn toàn các phương pháp điều trị khoa học và buộc bệnh nhân chỉ được dùng "nước thần" do ông cung cấp. Đây là hành vi vô cùng nguy hiểm, gây nguy cơ cao cho tính mạng bệnh nhân khi bỏ qua các liệu pháp điều trị đã được y học công nhận. Nhiều bệnh lý nếu không điều trị đúng cách sẽ nhanh chóng đe dọa tính mạng. Nước kiềm rõ ràng không thể thay thế vai trò của thuốc men và các phương pháp điều trị chuyên môn.
Công khai phủ nhận tất cả thành tựu của ngành y học là hoàn toàn vô lý và nguy hiểm. Y học hiện đại có những tiến bộ to lớn trong chẩn đoán và điều trị bệnh tật nhờ nghiên cứu khoa học và thực nghiệm lâu dài. Phủ nhận điều đó là phớt lờ tri thức nhân loại đã tích lũy được. Trong khi ông N không có bất kỳ trình độ chuyên môn nào trong lĩnh vực y tế nhưng vẫn tự xưng là có thể chữa được mọi bệnh bằng "nước thần" hoàn toàn phi logic và đáng nghi ngờ. Điều này càng trở nên nghiêm trọng khi có hàng trăm bệnh nhân tin tưởng, đổ xô đến nơi đây chữa trị.
Cuối cùng, thu phí đắt đỏ từ nước "thần dược" càng cho thấy động cơ vụ lợi đằng sau hoạt động này. Dù khẳng định hiệu quả chữa khỏi mọi bệnh nhưng thực chất chỉ là một trò lừa đảo nhằm trục lợi từ người bệnh.
VTV24 và trách nhiệm đưa tin
Bất kỳ nhà báo hay cơ quan truyền thông nào mà việc đưa tin về sự việc này mà không có bất kỳ lời bình luận hay cảnh báo nào là thiếu trách nhiệm. Dù không cố ý, nhưng cách trình bày có thể được hiểu là ủng hộ phương pháp chữa bệnh này, đi ngược lại với nguyên tắc truyền thông lành mạnh. Một đài truyền hình uy tín nên thể hiện rõ thái độ phê phán, cảnh báo người dân tránh xa những lời quảng cáo bịa đặt, thậm chí có thể phạm tội lừa đảo.
Tâm lý nghịch trong truyền thông
Hiệu ứng nghịch lý trong truyền thông xảy ra khi nội dung thông điệp trái ngược hoàn toàn với mục đích ban đầu mà nhà truyền thông hướng tới. Trong trường hợp này, dù đài truyền hình có thể đưa tin với mục đích phê phán, cảnh báo về hoạt động lừa đảo của "cơ sở chữa bệnh", nhưng thái độ tự tin, khẳng định mạnh mẽ của ông chủ lại vô tình truyền tải một thông điệp ngược lại - quảng bá, minh chứng cho phương pháp "chữa bách bệnh" của ông ta.
Thái độ tự tin, khẳng định mạnh mẽ của ông chủ "cơ sở khám chữa bệnh" khi trả lời phỏng vấn phóng viên có thể để lại ấn tượng sâu đậm với khán giả, vô tình biến bản tin thành công cụ quảng bá, minh chứng cho phương pháp "chữa bách bệnh" của ông ta. Điều này có thể được phân tích dưới hai khía cạnh:
Thứ nhất, ta nói về sức thuyết phục của người truyền đạt thông tin
Theo nhiều nghiên cứu, khi người truyền đạt thông tin có vẻ ngoài tự tin, đầy năng lượng và khẳng định mạnh mẽ lập trường của mình thì họ sẽ có sức thuyết phục cao hơn đối với người nghe, nhất là nếu người nghe không nắm đủ thông tin chuyên sâu về vấn đề. Thái độ tự tin của ông N có thể khiến nhiều người dễ bị thuyết phục tin vào lời ông ta hơn.
Thứ hai, ta nói về tác động của truyền thông đại chúng
Việc xuất hiện trên một kênh truyền hình uy tín đã vô tình đem lại "tính hợp pháp" cho hoạt động của ông Nam trong nhận thức của nhiều người xem. Họ có thể nghĩ rằng nếu phương pháp chữa bệnh của ông ta không có hiệu quả thì đài truyền hình đã không đưa tin. hoặc nếu không hiệu quả thì ông N đã không tự tin đến vậy. Sự khẳng định tự tin của ông N càng được nhân lên khi được lồng ghép trong một bản tin truyền hình chính thống.
Do đó, thái độ tự tin thể hiện qua ngôn ngữ cơ thể và lời nói của ông chủ kết hợp với sức lan tỏa của phương tiện truyền thông đã vô tình biến bản tin thành công cụ minh chứng cho phương pháp "chữa bách bệnh" này, mặc dù nó hoàn toàn thiếu cơ sở khoa học. Đây là một hiệu ứng tâm lý - truyền thông đáng lưu tâm, đòi hỏi phóng viên và nhà báo cần cẩn trọng, tránh đưa ra các thông tin gây hiểu lầm sai trái.
Hiệu ứng nghịch lý này có thể xảy ra vì một số lý do:
- Tâm lý con người dễ bị thuyết phục bởi những người tỏ ra tự tin, khẳng định mạnh mẽ điều mình nói, bất kể nội dung đúng hay sai.
- Sức lan tỏa và tính uy tín của phương tiện truyền thông đại chúng khiến nhiều người dễ tin vào những gì được đưa trên truyền hình.
- Sự thiếu cảnh giác của người làm truyền thông trong việc dự đoán tác động ngược của nội dung thông điệp.
Kết luận
Kết luận, bài học rút ra ở đây cho người làm truyền thông là luôn giữ thái độ cẩn trọng, phê phán và cảnh báo rõ ràng đối với những thông tin, tuyên bố thiếu cơ sở khoa học hoặc có dấu hiệu lừa đảo. Không để các bên liên quan trong bài phỏng vấn có cơ hội lách luật, quảng bá cho quan điểm hoặc hành vi sai trái của mình qua cách trả lời phỏng vấn quá tự tin, khẳng định thiếu chuẩn mực. Cần cân nhắc cách thức trình bày, sắp xếp các phần trong bài viết/bản tin để tránh gây ra hiệu ứng nghịch lý trong truyền thông. Đưa vào bài viết những lời bình luận, phân tích của chuyên gia, dẫn chứng khoa học để phân tích, đánh giá các thông tin, cảnh báo người dân về những hoạt động thiếu uy tín, nguy hiểm. Nâng cao ý thức trách nhiệm đạo đức trong việc kiểm chứng thông tin, tránh trở thành công cụ tiếp tay cho hoạt động phi pháp hay lừa đảo. Tuân thủ quy tắc đạo đức nghề nghiệp, luôn đặt lợi ích và sự an toàn của cộng đồng, người dân lên hàng đầu trong quá trình làm việc.
